مقاله پژوهشی
محمود عابدی
دوره 1، شماره 4 ، پاییز و زمستان 1386، صفحه 1-14
چکیده
منطق الطّیر، معروفترین منظومه رمزی عرفانی عطار، از جهات گوناگون درخور توجه است؛ از جمله، از جهت سبک سخن شاعر، خاصه‌های زبانی او، و از این محدودتر در حوزه کلمات و لغات نادر. بخصوص چون زبان عطار در نهایت سهولت و سادگی است و به زبان محاوره بسیار نزدیک است، عرصه فراخی برای حضور کلماتی خاص فراهم کرده است. از کلمات نادری که بنابر کهنترین ...
بیشتر
منطق الطّیر، معروفترین منظومه رمزی عرفانی عطار، از جهات گوناگون درخور توجه است؛ از جمله، از جهت سبک سخن شاعر، خاصه‌های زبانی او، و از این محدودتر در حوزه کلمات و لغات نادر. بخصوص چون زبان عطار در نهایت سهولت و سادگی است و به زبان محاوره بسیار نزدیک است، عرصه فراخی برای حضور کلماتی خاص فراهم کرده است. از کلمات نادری که بنابر کهنترین دست نوشتههای شناخته شده، در منطق الطّیر آمده و ظاهراً، در میان مجموعه آثار عطار، تنها به آن اختصاص یافته است، «کروه، یا گروه = سبو، کوزه» است. در این مقاله با استناد به ضبط و روایت آن نسخ خطی، درباره آن کلمه -که اتفاقاً از نظر اغلب مصحّحان دور مانده- بحث شده است.
مقاله پژوهشی
محمد یوسف نیری
دوره 1، شماره 4 ، پاییز و زمستان 1386، صفحه 15-38
چکیده
حکمت معصومیه الهیه عنوان مکتبی حکمی- عرفانی در قرن دوازدهم هجری قمری است که توسط عارف برجسته آن روزگار، سید قطب الدین محمد نی ریزی در موضوع حکمت و عرفان نظری و عملی شیعه دوازده امامی پدید آمد. در این حکمت از عالی ترین مبانی و مبادی وجودپژوهی تا رویکرد عملی و سلوکی طالبان الهی در یک اصل و با یک حقیقت تبیین و تفسیر می‌شود و آن ولایت کلیه ...
بیشتر
حکمت معصومیه الهیه عنوان مکتبی حکمی- عرفانی در قرن دوازدهم هجری قمری است که توسط عارف برجسته آن روزگار، سید قطب الدین محمد نی ریزی در موضوع حکمت و عرفان نظری و عملی شیعه دوازده امامی پدید آمد. در این حکمت از عالی ترین مبانی و مبادی وجودپژوهی تا رویکرد عملی و سلوکی طالبان الهی در یک اصل و با یک حقیقت تبیین و تفسیر می‌شود و آن ولایت کلیه امام معصوم است. نور ولایت در این مکتب نخستین تجلی اسم اعظم الهی است و این نور آینه ذات و صفات مقام احدیت است. بعثت همه پیامبران برای رساندن این نور مقدس به خلق است و هرکس از این نور بهرهمند شود، صاحب توحید شهودی و مقام حق الیقین خواهد شد. ساختار علمی و هندسه فکری این حکمت -که مبتنی بر اتّحاد عقل و نقل و شرع، توجه به عنصر زمان، سبک ویژه ادبی و ایران دوستی است- پاسخی به شرایط ویژه و ذهنیت دینی و عرفانی روزگار صفویه تواند بود. حکمت معصومیه الهیه پس از سید قطب الدین در آثار چهرههایی، همانند آقا محمدهاشم شیرازی، صاحب کتابهای مناهل التحقیق و ولایت نامه و بیش از همه سید ابوالقاسم راز شیرازی صاحب 51 اثر مهم عرفانی ادامه یافت و تفسیر شد.
مقاله پژوهشی
هادی یوسفی؛ محمود مدبّری؛ محمدرضا صرفی؛ یحیی طالبیان
دوره 1، شماره 4 ، پاییز و زمستان 1386، صفحه 39-60
چکیده
مقاله حاضر به منظور بررسی چهره ضد قهرمانان در حماسه‌های ملّی ایران، به شیوه کتابخانه‌ای نوشته شده است و یافته‌های پژوهش به شکل توصیفی و تحلیلی ارائه شده‌اند. آنچه در حماسه‌های ایرانی حایز اهمیّت فراوان است، جدال دو نیروی خیر و شرّ است. قهرمانان تجلّیگاه همه صفات و خصایل پسندیده هستند و ضد قهرمانان جلوه‌گاه صفات و ویژگیهای اهریمنی؛ ...
بیشتر
مقاله حاضر به منظور بررسی چهره ضد قهرمانان در حماسه‌های ملّی ایران، به شیوه کتابخانه‌ای نوشته شده است و یافته‌های پژوهش به شکل توصیفی و تحلیلی ارائه شده‌اند. آنچه در حماسه‌های ایرانی حایز اهمیّت فراوان است، جدال دو نیروی خیر و شرّ است. قهرمانان تجلّیگاه همه صفات و خصایل پسندیده هستند و ضد قهرمانان جلوه‌گاه صفات و ویژگیهای اهریمنی؛ از این رو ضد قهرمانان گاه با انگیزه های نفسانی، و گاه به منظور کاستن قدرت، توانایی و شایستگی قهرمانان، با آنها درگیر میشوند. این گفتار به بررسی ضد قهرمانان درحماسه های ملّی ایرانیان اختصاص یافته، از نظر «نوع» آنها را در چهار دسته اصلی: انسانی، حیوانی، طبیعی و ماوراء طبیعی جای داده و از نظر «کنش» و نقشی که در متن وقایع به عهده دارند، در یازده دسته: اصلی، مشاور، سپهدار، جدالگر، اغواگر، یاریگر، متّحد، راهنما، صوری، عاشق و ابزاری طبقهبندی نموده است. سپس ویژگیها، زیر مجموعهها و تعاریف هر دسته با مصداقهای آن ارائه شده است.
مقاله پژوهشی
میرجلیل اکرمی؛ محمدرضا عابدی
دوره 1، شماره 4 ، پاییز و زمستان 1386، صفحه 61-90
چکیده
نوشته حاضر مروری اجمالی بر مبنای فکری، جهت گیریهای بنیادین و وجوه اختلاف عرفان (بر مبنای شریعت) اسلامی و عرفان (سکولار) پست مدرن دارد. عرفان در اصطلاح اسلامی آن، ظرفیت و نیروی شناخت درونی و قلبی است که به موجب آن انسان عارف به افقهای برتری از کمال در ارتباط خود با خداوند دست می‌یابد. رسیدن به آن ظرفیت و دست‌یابی به این کمال، در ...
بیشتر
نوشته حاضر مروری اجمالی بر مبنای فکری، جهت گیریهای بنیادین و وجوه اختلاف عرفان (بر مبنای شریعت) اسلامی و عرفان (سکولار) پست مدرن دارد. عرفان در اصطلاح اسلامی آن، ظرفیت و نیروی شناخت درونی و قلبی است که به موجب آن انسان عارف به افقهای برتری از کمال در ارتباط خود با خداوند دست می‌یابد. رسیدن به آن ظرفیت و دست‌یابی به این کمال، در گرو گذشتن از علایق دنیوی و خود نفسانی است. با طی چنین مسیری، انسان عارف خویشتن حقیقی و الهی خود را در پیوند با حقیقت مطلق هستی می‌یابد. اما عرفان در اصطلاح مکاتب باطن گرای نوین و معنویتهای جدید در جوامع پیشرفته، بویژه از دیدگاه مکتب پست مدرن، صرفاً فرآیندی ذهنی و خیالی است. در این گونه از نگرش عرفانی، دیگر دل آدمی به عنوان گرانیگاه معرفت تلقی نمی‌شود و در تعالیم آن تصفیه باطن از تعلقات و طی مراتب کمال معنوی جایگاهی ندارد، بلکه این فرآیند راهکاری است برای جلوگیری از به تحلیل رفتن قوای فکری، روحی و جسمی آدمی در مسیر شتابزده‌ای که امروزه در حرکت به سوی قله‌های پیشرفت مادی دارد. انسان متمدن با استفاده از ابزار عرفان در صدد تغییر موقت ذائقه زندگی است تا در بهره مندیهای مادی دچار یکنواختی نشود و بیشترین بهره‌مندی و لذت را از زندگی طبیعی ببرد. بنابراین، عرفان پست مدرن به عنوان شیوه‌ای معنوی در خدمت اهداف مادی قرار می‌گیرد.
مقاله پژوهشی
حسن ذوالفقاری
دوره 1، شماره 4 ، پاییز و زمستان 1386، صفحه 91-110
چکیده
سعدی در سخن، داستان‌پردازی و اندیشه، ذهنی قرینه‌ساز و قرینه‌پرداز دارد و همین موضوع باعث می‌شود کلام او شفاف، منطقی، مستدل و دلنشین گردد. این مقاله می‌کوشد ابعاد موضوع را در گلستان سعدی بررسی نماید. تقارنهای مورد بررسی ما شامل تقارن در نام بابها، ساخت حکایتها، تقارنهای معنوی و لفظی، تقارن در شخصیت‌پردازی، آرایه‌های متقارن ...
بیشتر
سعدی در سخن، داستان‌پردازی و اندیشه، ذهنی قرینه‌ساز و قرینه‌پرداز دارد و همین موضوع باعث می‌شود کلام او شفاف، منطقی، مستدل و دلنشین گردد. این مقاله می‌کوشد ابعاد موضوع را در گلستان سعدی بررسی نماید. تقارنهای مورد بررسی ما شامل تقارن در نام بابها، ساخت حکایتها، تقارنهای معنوی و لفظی، تقارن در شخصیت‌پردازی، آرایه‌های متقارن چون عکس، تضاد، قلب تشبیه میگردد. بر اساس یافته‌های این تحقیق سعدی از انواع تقارنهای لفظی و معنوی در سطوح زبانی، مضمونی، داستانی و سبکی خود بهره می‌گیرد؛ بی آن که این تقارنها به تکلّف انجامد. توجه سعدی به سجعپردازی و آهنگ کلام نیز بی ارتباط با ذهن قرینه ساز و قرینه‌پرداز وی نیست. این تناسبسازیها و تقارن اندیشیهای سعدی سخن او را شفاف، منطقی و آموزشی می‌سازد. سعی شده است به شکل کمّی و با ارایه مثالهای فراوان، موضوع تبیین و تشریح گردد. گفتنی است جز اشاراتی پراکنده تاکنون موضوع به طور منسجم و یکجا بررسی نشده است و جا دارد در باب قرینهسازی و قرینهپردازی به عنوان یکی از شاخصهای سبکی در آثار سعدی بیشتر تحقیق شود.
مقاله پژوهشی
عبدالله رادمرد؛ نصرت ناصری مشهد
دوره 1، شماره 4 ، پاییز و زمستان 1386، صفحه 111-130
چکیده
جملهْ خبری و وجه تمایز آن با انواع دیگر جمله (انشا) از مباحث اصلی علم معانی است که نه تنها در این علم، بلکه در دانشهای گوناگون مرتبط با زبان، همانند فلسفه، منطق، زبانشناسی، معنی‌شناسی و حتی علوم ارتباطات و گفتمان شناسی نیز مورد بررسی و دقت‌نظر قرار گرفته است. به‌طور کلی، جمله خبری جمله‌ای در نظر گرفته‌شده که قابل صدق و کذب باشد و ...
بیشتر
جملهْ خبری و وجه تمایز آن با انواع دیگر جمله (انشا) از مباحث اصلی علم معانی است که نه تنها در این علم، بلکه در دانشهای گوناگون مرتبط با زبان، همانند فلسفه، منطق، زبانشناسی، معنی‌شناسی و حتی علوم ارتباطات و گفتمان شناسی نیز مورد بررسی و دقت‌نظر قرار گرفته است. به‌طور کلی، جمله خبری جمله‌ای در نظر گرفته‌شده که قابل صدق و کذب باشد و در اکثر علوم مذکور معیارها و ملاکهایی نیز برای سنجش صدق یا کذب آن ارائه شدهاست. هدف اصلی از این پژوهش، دست یافتن به پاسخی برای این سؤال است که آیا امکان بررسی صدق و کذب در همه فرآیندهای زبانی وجود دارد یا خیر؟ و اگر پاسخ منفی باشد، چگونه میتوان برای جمله‌های خبری در ادبیات- که منطق ویژه‌ای بر آن حاکم است- تعریفی براین مبنا درنظر گرفت؟ نویسنده براین باور است که نه تنها در ادبیات، بلکه در زبان ارتباطی نیز امکان بررسی صدق و کذب در همه فرآیندها وجود ندارد. بنابراین، لازم است چنین تعریفی بازنگری شده، معیارهای دیگری جهت تمایز این نوع جمله با انواع دیگر در نظر گرفته شود.
مقاله پژوهشی
مرتضی فلاح
دوره 1، شماره 4 ، پاییز و زمستان 1386، صفحه 131-164
چکیده
ایران به دلیل موقعیت خاص طبیعی و جغرافیایی و سیاسی خود، از سپیده دمان تاریخ تاکنون، حوادث پرشماری را از سر گذرانده است. آنچه البته این کشور دیرینه سال را در برابر هجومها و ایلغارهای گسترده همچنان پا برجا نگه داشته، هویت ملی و ایرانی آن بوده است؛ هویتی که در قالب زبان پارسی بالیده و خود را نموده است. این زبان چه در آن روزگارانی که کورش ...
بیشتر
ایران به دلیل موقعیت خاص طبیعی و جغرافیایی و سیاسی خود، از سپیده دمان تاریخ تاکنون، حوادث پرشماری را از سر گذرانده است. آنچه البته این کشور دیرینه سال را در برابر هجومها و ایلغارهای گسترده همچنان پا برجا نگه داشته، هویت ملی و ایرانی آن بوده است؛ هویتی که در قالب زبان پارسی بالیده و خود را نموده است. این زبان چه در آن روزگارانی که کورش و داریوش بدان سخن می گفتند و اعلامیه ها و منشورها و فرمانهای خویش را بر پیشانی صخره‌ها و ستونها حک می‌کردند و چه آن زمان که فردوسی بزرگ، حماسه سترگ خود را با آن می‌سرود تا ریشه‌ها و علایق ملی و فرهنگی را با آن نیرو بخشد و خودشناسی و خود باوری را به ایرانیان نشان دهد، چه هنگامی که مولوی، آفریننده بزرگ ادب عرفانی ایران و جهان آثار خود را با آن سرود، تا اصالت دینی و عرفانی را به مردم بیاموزد و چه هنگامی که سعدی و حافظ شیراز ماندگارترین آثار ادبی خود را با آن نوشتند، همیشه و همواره نقش اصلی و ویژه‌ای در پایداری و حیات قوم ایرانی و وحدت ملی بازی کرده و می‌کند. در حقیقت زبان فارسی همیشه چون حلقه‌ای مرئی و نامرئی، هویت ملی ایرانیان و اقوام آن را به یکدیگر پیوند داده و اکنون نیز همچنان عامل اصلی وحدت ملی ایرانیان است. در این مقاله به نقش شعر شاعران بزرگ زبان فارسی- که گاه زبان مادری آنان نیز غیرفارسی است- در حفظ و حراست از این میراث پرارج و ماندگار و تلاش آنان برای پاسداشت هویت ایرانی و زبان فارسی اشاراتی خواهیم نمود.
مقاله پژوهشی
یحیی کاردگر
دوره 1، شماره 4 ، پاییز و زمستان 1386، صفحه 165-190
چکیده
تاریخ جهانگشای جوینی، اثر عطاملک جوینی، از نمونه های برجسته نثر فنی است که در قرن هفتم به نگارش در آمده است. نثر فاضلانه کتاب، استشهادات قرآنی و حدیثی فراوان، کثرت استعمال لغات و اصطلاحات مغولی و عربی، استعمال واژه‌ها در معنای نادر و کمیاب، بهره‌گیری از ابیات عربی بی‌شمار، ظرایف بیانی و سرانجام کثرت اعلام، شرح کتاب را ضروری نموده ...
بیشتر
تاریخ جهانگشای جوینی، اثر عطاملک جوینی، از نمونه های برجسته نثر فنی است که در قرن هفتم به نگارش در آمده است. نثر فاضلانه کتاب، استشهادات قرآنی و حدیثی فراوان، کثرت استعمال لغات و اصطلاحات مغولی و عربی، استعمال واژه‌ها در معنای نادر و کمیاب، بهره‌گیری از ابیات عربی بی‌شمار، ظرایف بیانی و سرانجام کثرت اعلام، شرح کتاب را ضروری نموده است. از این رو، در کنار تصحیح محققانه علامه قزوینی، کتب و مقالاتی چند در شرح و تصحیح این اثر به چاپ رسیده است. مقاله حاضر به نقد و بررسی تعلیقاتِ تصحیحی میپردازد که اخیراً به همت آقایان عباسی و مهرکی منتشر شده و در ضمنِ نقد و بررسی، برخی از دشواریهای کتاب نیز، شرح و تحلیل شده است.
مقاله پژوهشی
علی محمدی آسیابادی
دوره 1، شماره 4 ، پاییز و زمستان 1386، صفحه 191-216
چکیده
ساخت‌شکنی تا جایی که به ادبیات مربوط می‌شود، بر نظریه و شیوه‌ای از خوانش اطلاق می‌شود که این فرضیه را که نظام زبان زمینه‌های مناسبی را برای تثبیت چهارچوب، انسجام و معنی قطعی اثر ادبی فراهم می‌کند، انکار می‌کند و در واقع آن را دگرگون می‌سازد. این رهیافت در عین حال، ساختار متن را ویران نمی‌کند، بلکه ساختاری را جایگزین ساختار قبلی ...
بیشتر
ساخت‌شکنی تا جایی که به ادبیات مربوط می‌شود، بر نظریه و شیوه‌ای از خوانش اطلاق می‌شود که این فرضیه را که نظام زبان زمینه‌های مناسبی را برای تثبیت چهارچوب، انسجام و معنی قطعی اثر ادبی فراهم می‌کند، انکار می‌کند و در واقع آن را دگرگون می‌سازد. این رهیافت در عین حال، ساختار متن را ویران نمی‌کند، بلکه ساختاری را جایگزین ساختار قبلی می‌کند. در این مقاله، از بعد عملی این رهیافت برای تحلیل داستان بشر، یکی از داستانهای هفت پیکر نظامی، استفاده شده است. در فرایند ساخت‌شکنی این داستان، بر ظرفیت نشانههای زبانی، فرهنگی و ادبیی که در متن به کار رفته است، و در عین حال بر ساختاری که بتواند جانشین ساختار قبلی شود، تکیه شده است.
مقاله پژوهشی
محسن محمدی فشارکی
دوره 1، شماره 4 ، پاییز و زمستان 1386، صفحه 217-258
چکیده
از قصاید مشهور خاقانی، شاعر دیر آشنای زبان فارسی، قصیده ترساییه است با مطلع: فلک کژروتر است از خط ترسا مرا دارد مسلسل راهب آسا این قصیده به دلیل آنکه شماری از مصطلحات آیین ترسایان در آن به کار رفته، از قصاید دشوار خاقانی به شمار آمده است و در دوره‌های مختلف اهل ادب به شرح آن پرداخته‌اند. تاکنون چندین شرح از آن به چاپ رسیده، ولی قدیمترین ...
بیشتر
از قصاید مشهور خاقانی، شاعر دیر آشنای زبان فارسی، قصیده ترساییه است با مطلع: فلک کژروتر است از خط ترسا مرا دارد مسلسل راهب آسا این قصیده به دلیل آنکه شماری از مصطلحات آیین ترسایان در آن به کار رفته، از قصاید دشوار خاقانی به شمار آمده است و در دوره‌های مختلف اهل ادب به شرح آن پرداخته‌اند. تاکنون چندین شرح از آن به چاپ رسیده، ولی قدیمترین شرح این قصیده از شیخ آذری طوسی ( م866 هـ ق) است که در سال 830 هـ ق آن را فراهم کرده. وی این شرح را در باب چهارم از کتاب ارزشمند مفتاح الاسرار و خلاصه مشهورتر آن جواهر الاسرار آورده است. از این شرح زرین کوب در تعلیقات خود بر ترجمه شرح قصیده ترساییه مینورسکی و سید ضیاء الدین سجادی در تصحیح و تعلیق دیوان خاقانی و دیگر پژوهشگران در آثار بهره بردهاند. شیخ آذری 35 بیت از 91 بیت این قصیده را شرح نموده است. وی در این شرح گاهی برخی ابیات را به طور کامل شرح کرده و گاهی فقط یک واژه را توضیح داده است. شرح شیخ آذری به خاطر فضل تقدم و اینکه به نکاتی اشاره کرده است که در شروح دیگر به آن توجه نشده است و اینکه نمایانگر توجیهات عجیب و غریب قدما در شرح مشکلات متون است، اهمیت ویژه‌ای دارد.
