نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• علیرضا شادآرام ¹
• زهرا نامور ²

¹ استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

² استادیار گروه زبانشناسی دانشگاه پیام نور قزوین

چکیده

پس از ورود اسلام به ایران، گفتمان عرفانی تبدیل به گفتمان غالب فرهنگی شد و پیش و بیش از هر چیزی در ادبیات فارسی تجلی پیدا کرد. ادبیات عرفانی فارسی در طول قرون جهان‌بینی بخش عظیمی از جامعه ایرانی را شکل داد و از چنان پویایی و اقبالی برخوردار شد که توانست سایر هنرهای ایرانی از جمله نگارگری، به مثابه یکی از ملموس‌ترین هنرهای قدیمی را تحت تاثیر و در خدمت خود نگه دارد.

ادبیات عرفانی به صورت خاص در تکنیک‌‌های زیبایی‌شناسی هنر نگارگری ایرانی از جمله کاربرد نشانه‌های دیداری و دلالت-های آنها بسیار موثر واقع شد. مطالعه نگارگری ایرانی-اسلامی به مثابه متن فرهنگی- هنری می‌تواند مخاطب را به مجموعه‌ای از رمزگان نشانه‌ای رهنمون سازد که در بستر عرفان اسلامی شکل گرفته‌اند. لذا در این پژوهش با هدف تحلیل چیستی و چرایی ارتباط ادبیات عرفانی و نگارگری ایرانی از منظر نشانه‌شناسی تلاش کرده‌ایم تا به این پرسش‌ پاسخ دهیم که تاثیر ادبیات عرفانی بر نظام دلالتگر نگارگری ایرانی چه کیفیتی دارد و ویژگی‌های آن چگونه در نشانه‌های دیداری نگاره‌ها متجلی شده است.

واکاوی نشانه‌های دیداری همچون پرسپکتیو، چهره پردازی، رنگ، نور، قاب بندی و صور خیال در نگاره‌های ایرانی نشان می-دهد که دلالت این نشانه‌های دیداری بر مضامین عرفانی چون وحدت در کثرت، کیفیت نفس و روح انسانی، معنویت و نظام احسن حاکم بر جهان ، حرکت انسان متعالی از جهان مادی به جهان معنوی و جاودانگی است و نماد پردازی کلامی و تصویری در کنار مضامین ادبیات عرفانی، از مهمترین ویژگی‌هایی است که در این نگاره‌ها تبلور یافته است.

کلیدواژه‌ها

• ادبیات عرفانی
• نگارگری ایرانی
• نشانه‌شناسی
• هنرهای تطبیقی

عنوان مقاله [English]

What and Why the Impact of Mystical Literature on Iranian Miniature ( With a semiotic approach )

نویسندگان [English]

• ALIREZA SHADARAM ¹
• ZAHRA NAMWAR ²

¹ assistant professor in Persian language and literature, payam e noor universty

² ASSISTANT PROFESSOR IN LINGUISTIC , PAYAME NOOR UNIVRSTY

چکیده [English]

The gradual Sufi approach to Islam led to domination of mystical discourse in Iran since 12th century as a main discourse. Mysticism and Sufism manifested themselves first and foremost in Persian literature.

Persian mystical literature shaped ideology of a large part of Iranian society over the centuries and it was so dynamic and lucky that could impress other Iranian arts, including painting, as one of the most tangible ancient arts, and kept at its service.

Mystical literature was particularly effective in the aesthetic techniques of Iranian painting, including the use of visual signs and their meanings. Studying Iranian-Islamic painting as a cultural-artistic text can lead the audience to a set of sign codes which have been formed in the context of Islamic mysticism. Therefore, in this study, with the goal of analyzing what and why the relationship between mystical literature and Iranian painting from the perspective of semiotic discourse, we have tried to answer the question what is the quality of the impact of mystical literature on the signification system of Iranian painting and how its features are manifested in the visual signs of the drawings.

For this purpose, we studied series of miniatures. Among them, six miniatures are cited in this article. Analysis of visual signs such as perspective, face painting, color, light, framing and imaginary images in Iranian paintings shows that the signification of these visual signs is on mystical themes such as unity in diversity, the quality of the human soul and spirit, spirituality and the best system that rules the world, the movement of the transcendent man from the material world to the spiritual world and immortality and verbal and visual symbolism along with the themes of mystical literature is one of the most important features that is manifested in these paintings. The common referents in two different systems - Iranian literature and Iranian miniature- stem from common culture. These two system from one hand are formed by this culture and from the other hand they have shaped it too.

کلیدواژه‌ها [English]

• mystical literature
• Iranian miniature
• Semiotics
• comparative arts