نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• امیر حسین مدنی

دانشگاه کاشان

چکیده

یکی از پربسامدترین بُن‌مایه‌های متون عرفانی، خواب و رؤیا‌ است که نوعی کرامت محسوب می‌شده و به لحاظ إخبار از عالم غیب، ابزاری برای کسب شناخت و آگاهی بوده‌است. در میان این خواب‌ها، به دلیل نگرانی و ترسی که صوفیه از عالم پس از مرگ و عاقبتِ کار خویش دارند، پرسشِ «خدای-تعالی- با تو چه کرد؟» بسیار متداول‌است و پرسشگر از راوی می‌خواهد که از سرنوشت خویش و حوادث عالم برزخ او را آگاه‌کند. اگر خداوند راوی را آمرزیده‌است، دلیل آمرزش چه بوده و اگر احیاناً مورد عتاب یا عذاب واقع شده، به تاوان کدام غفلت و اشتباه او بوده‌است؟ نگارنده در این مقاله برای پاسخ به پرسش مذکور، هجده متن منثور عرفانی را بررسی کرده و با تحلیل حکایات مرتبط، به این نتیجه رسیده که در اغلب موارد، راوی از آمرزش خداوند و لطف او خبر می‌دهد و اینکه کار، آسان‌تر از آن‌است که خلق می‌پندارند‌؛ به گونه‌ای‌که در مقابل پنجاه‌و‌نه مورد رحمت خداوند، تنها با نُه حکایت عذاب و عتاب او مواجهیم. تأمّل در حکایات نشان‌می‌دهد که اولاً لطف و «رحمتِ بی‌علّت» خداوند و به عبارت دقیق‌تر «فضل و کَرَم» او نه‌تنها شامل حال عارفان و پارسایان می‌شود، بلکه مردمان عادی و گناهکاران و قاتلان را نیز در برمی‌گیرد و از این نظر، اصل نقدش، داد و لطف و بخشش‌است. ثانیاً بهشت و نعمت‌های بهشتی، کمترین پاداش خداوند به رستگاران‌است؛ در‌حالی‌که رؤیت خداوند و همنشینی با او، رضایت و خشنودی حق از بنده، استقبال پیامبر(ص) از عارف و همنشینی با پیامبران و صالحان، پاداش‌های ویژه‌تری محسوب می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

• خواب
• پرسش‌گر و راوی
• رفتار خداوند
• رحمت و آمرزش
• عذاب و عتاب

موضوعات

• تاریخ عرفان و تصوف

عنوان مقاله [English]

A Contemplation on the Frequent Question of “What Did the God Almighty Do to You?” in Mystical Prose (Characters, reasons and details of mercy and torment)

چکیده [English]

Dream is one of the most frequent motifs in mystical prose, which was considered a kind of honor. They were used as a medium to gain knowledge and understanding because they brought information from the unseen world (the afterlife). In these dreams the question of “What did the God Almighty do to you?” is very frequent because of the fear Sufis had from the afterlife and the consequences of their actions. The inquirer asks the teller to enlighten him about the events of the purgatory. If God has absolved him of his sins, what was the reason for that. And if he has been tormented or punished for his sins, what negligence or mistake was he punished for? The writer has analyzed eighteen mystical prose in order to answer the abovementioned question. The analysis showed that, in most cases, the teller talks about the favor and mercy of God and that the affairs of the afterlife are easier than what people think, so much that for fifty-nine cases of God's mercy, only nine cases of punishment were seen during the analysis. Contemplating on the abovementioned prose show that first, God’s favor and “causeless mercy” or to be more precise His “generosity and beneficence” are not only toward mystics and righteous people but also toward normal people, sinners, and murderers, hence God’s true nature is of justice and mercy. And second, that heaven and its blessings are the least of rewards given to the blessed by God; while the more exclusive rewards are seeing God and His companionship, God’s consent and satisfaction in His servants, the prophet greeting the mystic, and being the companions of prophets and righteous people.

کلیدواژه‌ها [English]

• dream
• The inquirer and the teller
• Gods behavior
• Mercy and forgiveness
• Torment and rebuke